Nu Duitsland de traditionele Schuldenbremse overboord lijkt te gooien, vragen economen in de Financial Times zich af wat Duitsland gaat doen met al het geld dat vrijkomt nu het financiële hek van de dam is. ‘Er zal honderden miljarden euro's geïnvesteerd worden in infrastructuur en defensie. Maar er is ruimte voor veel meer investeringen’, zegt macro-econoom Edin Mujagic. En daar hangt een groot gevaar aan vast.

De Financial Times heeft een groep van bijna 30 economen gevraagd naar wat Duitsland moet gaan doen. Duidelijk is dat er veel achterstallig onderhoud is wat betreft de infrastructuur. Daar gaat veel geld naartoe, maar veel economen zeggen ‘heel leuk’ die 400 miljard euro, maar Duitsland heeft eigenlijk ruimte voor 2000 miljard euro voor de komende tien jaar, zonder dat er zand in de wielen van de economie komt. 

Dus ook dan komt de Duitse staatsschuld niet dusdanig in de problemen dat men in het buitenland zich daar zorgen om gaat maken. Volgens de berekeningen zal de staatsschuld dan oplopen van 60 procent nu naar rond de 85 procent over een decennium. Je kunt een hele discussie voeren over de vraag of dat veel of weinig is, maar het is in elk geval behapbaar. 

Ik heb deze rubriek ondertussen meerdere keren uit verschillende landen gedaan: Zwitserland, Bosnië, Zweden. Daar kun je gewoon, als ik jou aan de lijn heb, rondbewegen zonder dat je bang hoeft te zijn dat de verbinding wegvalt. Dat is anders in Duitsland. Er zal daar geïnvesteerd moeten worden. 

Maar laten we geen discussie voeren over de kritieke grens voor staatsschuld. Dat is echt gefriemel in de marge. Ik heb twee dingen toe te voegen aan de mening van die economen, die beweren dat Duitsland ruimte heeft voor 2000 miljard euro. 

Het is namelijk niet zo dat wanneer je ergens genoeg geld tegenaan gooit, het dan per definitie allemaal goedkomt. Zo werkt het niet. Als je 2000 miljard euro in de Duitse economie stopt, dan moet je afvragen of daardoor ook allerlei nieuwe bedrijven ontstaan. Ik denk het niet, want die bedrijven schreeuwen om minder regels, lagere belastingen. 

Daarnaast lees ik dat de aanstaande coalitie vooral van plan is de pensioenen te verhogen. De omvang van deze belofte kost ongeveer 350 procent van de Duitse economie. Het potje dat ze daarvoor opzij hebben gelegd, is goed voor om en nabij 10 procent van de economie. Do the math, zou ik zeggen: Er is een gapend gat in de financiering en ik kan me moeilijk voorstellen dat men op die beloftes gaat terugkomen. Dus die rekening zal betaald worden door de schulden op te laten lopen. 

Als je de schulden zo hard laat oplopen, zonder dat je een grootscheepse deregulering in de economie gaat doorvoeren, dan komt er dus een enorme pensioenrekening op je af met het risico dat de staatsschuld gigantisch gaat oplopen. Die vliegt dan in de komende 10 á 20 jaar voorbij die 100 procent. En dan heb je echt een groot probleem. 

Duitsland was altijd een soort bastion dat de Europese begrotingsregels overeind hield. Met deze ontwikkeling in Duitsland kan de champagne in Parijs open. Want het economisch beleid van de Europese Unie is op Franse leest geschoeid, net als het begrotingsbeleid en het monetaire beleid. De Europese Unie is een Franse Unie, een hele oude wens van Frankrijk komt hiermee uit. 

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het kabinet presenteert binnenkort zijn voorjaarsnota. Intussen draait de Nederlandse economie op volle toeren. En dat is heel positief, zegt macro-econoom Arnoud Boot. ‘Er zijn weinig mensen werkloos, en het gaat beter dan ooit.’

Maar wat is dan verstandig beleid, in een situatie waarin de economie volledig bezet is? 

Er is weinig tot geen ruimte voor nieuwe initiatieven, omdat de economie al op volle kracht draait. Dit betekent dat elke druk vanuit de politiek om mensen of bedrijven te helpen meteen leidt tot meer bestedingen, en dat werkt niet, omdat het inflatie en andere fricties in de hand kan werken en bovendien nieuwe initiatieven onmogelijk maakt. Je kunt bijvoorbeeld geen nieuw personeel aantrekken, omdat er al zoveel vraag is naar werkenden. 

Een lastige situatie voor de overheid, dus. 

Zeker. Terwijl de overheid zelf de financiële situatie goed kan overzien, is het voor politici moeilijker. Politici denken vaak aan de volgende verkiezingen en willen zoveel mogelijk kiezers tevredenstellen. Dit leidt ertoe dat elke partij die extra geld vraagt – bijvoorbeeld voor compensatie of om bedrijven te helpen – ook vaak de kans krijgt om dat te ontvangen. De minister van Financiën, Eelco Heinen, komt daarom in een lastige positie. Nederland heeft namelijk grote financiële overschotten, waardoor er meer geld beschikbaar is dan verwacht. De begrotingen vallen altijd mee, en de staatsschuld is laag, waardoor Nederland er financieel goed voor staat. Nederland is het ‘beste jongetje van de klas’. Dit maakt het voor de minister moeilijk om keuzes te maken die het budget beperken: er lijkt altijd wel ruimte lijkt te zijn voor extra uitgaven. 

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het Amerikaanse handelstekort is de afgelopen maanden naar recordhoogte gestegen. Heel verwonderlijk is dat niet als je kijkt naar de manier waarop president Donald Trump te werk gaat, zegt Menno Middeldorp, hoofd van Raboresearch. ‘Als je heel hard gaat roepen dat je straks allerlei importen duurder gaat maken, is het logisch als mensen en bedrijven dat nu vast gaan inslaan.’

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Op de Eurotop in Brussel gaat het vandaag onder meer over de plannen van EU-commissievoorzitter Ursula von der Leyen om als EU gezamenlijk fors meer in defensie te investeren. De Europese Commissie wil als onderdeel van dat plan de Europese begrotingsregels versoepelen voor defensie-uitgaven. Een uitermate slecht plan, zegt macro-econoom Edin Mujagic. ‘Dit is het einde van de Europese begrotingsregels.’

Wat schort er aan de plannen van Von der Leyen?

‘Het gaat om een plan ter waarde van 800 miljard euro. Dan is de vraag in Europa altijd: hoe ga je dat financieren? Ze hebben het in twee stukken opgeknipt: 150 miljard euro worden een soort leningen van de Europese Commissie aan de lidstaten, en er is een stuk van 650 miljard, wat komt uit een clausule van de Europese begrotingsregels. Die clausule gaan we voor vier jaar activeren, maar wij weten wel beter: het blijft echt niet bij die vier jaar. Dit betekent dat de uitgaven die de lidstaten doen in het kader van defensie niet worden meegeteld voor de begrotingstekorten die je inlevert bij de EU. Dat is gewoon jezelf voor de gek houden, want die begrotingstekorten lopen wel degelijk verder op. Het is een soort creatief boekhouden op Europees niveau.’

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Als de term ‘Zeg n’s Aaa’ valt, denkt macro-econoom Edin Mujagic niet, zoals het overgrote deel van de Nederlanders van boven de veertig, aan Mien Dobbelsteen, maar aan ratings. ‘Het kan komen doordat ik pas sinds 1992 in Nederland ben, of doordat ik een hardcore macro-econoom ben.’ 

Sinds jaar en dag zit Nederland in een heel klein groepje met de hoogst mogelijke rating: AAA. En eens in de zoveel tijd wordt die status bevestigd in een updaterapport, in dit geval door Moody’s, één van de drie relevante ratingbureaus. ‘Het is een heerlijk stuk macro-proza, in een wereld waarin verder heel veel dingen misgaan: de hoogste rating wordt bevestigd, de outlook is stabiel en Nederland kent een zeer hoog niveau van economische stabiliteit en financiële kracht.’

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Aanvankelijk werd voor het eerste kwartaal van dit jaar nog een economische groei van bijna 4 procent in de Verenigde Staten verwacht. Maar die verwachting is volledig omgeslagen: inmiddels zien economen juist een krimp van bijna 3 procent. ‘Dat is een verschuiving van maar liefst zeven procentpunt, en dat is zeker niet niks’, zegt macro-econoom Edin Mujagic.

In het kader hiervan wil je het hebben over de GDP Nowcast van de Atlanta Fed?

Ja, maar laat ik eerst even uitleggen wat het precies is. De vraag hoeveel een economie is gegroeid, houdt economen en analisten natuurlijk sterk bezig. Maar het probleem is dat we vaak pas maanden later weten hoe groot die groei daadwerkelijk was in een bepaald kwartaal. Om dat op te lossen, heeft een van de regionale centrale banken in de Verenigde Staten, de Atlanta Fed, een methode ontwikkeld: de GDP Nowcast. Dit is geen voorspelling, maar een 'nowcast'. Ze proberen bijna in real-time in te schatten hoe de economie zich in het lopende kwartaal ontwikkelt. Dat is ontzettend waardevol, omdat het direct inzicht geeft in de economische dynamiek. Maar af en toe, zoals nu, zorgt het ook voor slapeloze nachten.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het begint inmiddels op een vastgelopen plaat te lijken als het gaat om Nederland en inflatie, vindt macro-econoom Edin Mujagic. De stijging van de Nederlandse inflatie is vooral te wijten aan de hogere voedselprijzen en de oplopende kosten in de dienstensector. ‘Het is al zo lang het geval dat de inflatie in Nederland veel hoger ligt dan in veel andere westerse landen, dat je jezelf de vraag kunt stellen: wordt dit niet een structureel probleem?’

Hoeveel last heeft de consument van de inflatie?

Als we het hebben over voedsel, dat zijn de uitgaven waarmee iedereen in Nederland dagelijks te maken heeft. Dit zijn de kosten die mensen echt voelen en merken. Nederland heeft de afgelopen jaren wel loonstijgingen doorgemaakt, maar als je de inflatie en de totale loonstijging samen bekijkt, zie je dat voor veel mensen hun loon niet in hetzelfde tempo is gestegen als de prijzen om hen heen. Dit heeft een duidelijke impact op de consument. Maar als je het vanuit een macro-economisch perspectief bekijkt, heeft dit óók effect op het hele land. Het betekent dat de concurrentiepositie van Nederland verslechtert ten opzichte van de landen om ons heen. Stel je voor dat je een winkel hebt in een drukke straat, waar je dezelfde producten verkoopt als de winkels om je heen. Als jouw prijzen elke maand sneller stijgen dan die van de andere winkels, gaat dat ten koste van jouw winkel.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Er is veel discussie over het beleggingsbeleid van pensioenfondsen. Grote bedrijven zoals BP, Shell, BlackRock en banken stappen steeds vaker af van hun eerdere duurzame doelen. Dit heeft ook invloed op de rol van pensioenfondsen in de samenleving. Het grootste pensioenfonds van Nederland, ABP, besloot zich vorige week terug te trekken uit de beleggingen in technologiebedrijven Alphabet en Meta. Waarom die keuze is  gemaakt, is volgens macro-econoom Arnoud Boot niet goed uitgelegd. ‘En dat is wel noodzakelijk.’

Waarom is dat zo noodzakelijk?

De keuze van pensioenfondsen om in bepaalde bedrijven wel of niet te investeren, heeft invloed op de spreiding van beleggingen. Minder spreiding betekent meer risico, wat op lange termijn kan leiden tot een lager rendement. Daarom moeten pensioenfondsen duidelijk uitleggen waarom ze bepaalde keuzes maken, het raakt immers het rendement van de deelnemers. Het is niet genoeg om te zeggen dat het beleid duurzamer moet worden. Er moeten goede, onderbouwde argumenten zijn die door de deelnemers ondersteund worden.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Econoom Arnoud Boot ziet dat twee 'redelijk centrale partijen' in Duitsland een regering kunnen vormen: CDU/CSU en SPD. Met name ligt er volgens Boot voor de nieuwe regering 'een uitdaging' om de zogeheten 'schuldenbremse' te kielhalen.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

De optimistische economische raming waar het Centraal Planbureau (CPB) gisteren mee kwam, komt neer op een meevaller van 8 miljard euro voor het kabinet. Dat de ramingen van het CPB er regelmatig naast zitten, heeft volgens FD-journalist Marijn Jongsma vooral te maken met de slagkracht van de regering. ‘Het kabinet slaagt er slecht in het geld uit te geven.’

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Economen van het Internationaal Monetair Fonds hebben onderzoek gedaan naar de kloof in arbeidsproductiviteit tussen de Verenigde Staten en Europa. Dat dit verschil groot is, is bekend. Desondanks ziet macro-econoom Edin Mujagic een aantal belangrijke nieuwe inzichten. 'Maar er is geen wondermiddel.' 

De kloof tussen de groei van de arbeidsproductiviteit in Europa en Amerika neemt sinds de jaren '90 toe. De economen hebben een diepe duik genomen in de cijfers vanaf dat moment. 

See omnystudio.com/listener for privacy information.